178 lines
No EOL
5.3 KiB
Markdown
178 lines
No EOL
5.3 KiB
Markdown
## **1. Sejm Wielki (1788–1792)**
|
||
|
||
- **Nazwy alternatywne**: Sejm Czteroletni, Sejm Konstytucyjny.
|
||
|
||
- **Kontekst historyczny**:
|
||
|
||
- Reakcja na osłabienie Polski po I rozbiorze (1772).
|
||
|
||
- Próba reform w oblicku zagrożenia ze strony Rosji, Prus i Austrii.
|
||
|
||
- Wpływ oświecenia i rewolucji amerykańskiej/francuskiej.
|
||
|
||
- **Przebieg**:
|
||
|
||
- **Data**: 1788–1792.
|
||
|
||
- **Miejsce obrad**: Warszawa.
|
||
|
||
- **Skład**: Podwojenie liczby posłów (izba niższa – Izba Poselska).
|
||
|
||
- **Frakcje**:
|
||
|
||
- **Stronnictwo Patriotyczne** (Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, król Stanisław August Poniatowski) – dążyło do reform.
|
||
|
||
- **Stronnictwo Hetmańskie** (magnaci przeciwni zmianom, np. Szczęsny Potocki).
|
||
|
||
- **Reformy**:
|
||
|
||
- **Wojskowe**: Zwiększenie armii do 100 tys. żołnierzy.
|
||
|
||
- **Polityczne**: Zniesienie Rady Nieustającej (1789), przywrócenie władzy sejmików.
|
||
|
||
- **Społeczne**: Prawa dla mieszczan (prawo do nabywania ziemi, dostęp do urzędów – tzw. **uchwała miejska** z 1791).
|
||
|
||
- **Skutki**:
|
||
|
||
- Przygotowanie gruntu pod Konstytucję 3 Maja.
|
||
|
||
- Wzrost napięć z Rosją i wewnętrznych sporów.
|
||
|
||
|
||
---
|
||
|
||
## **2. Konstytucja 3 Maja (1791)**
|
||
|
||
- **Podstawowe informacje**:
|
||
|
||
- **Data uchwalenia**: 3 maja 1791 r.
|
||
|
||
- **Miejsce**: Warszawa.
|
||
|
||
- **Znaczenie**: Pierwsza w Europie, druga na świecie (po amerykańskiej) nowoczesna konstytucja.
|
||
|
||
- **Główne postanowienia**:
|
||
|
||
- **Ustrój**: Monarchia dziedziczna (po śmierci Stanisława Augusta tron dla dynastii Wettynów).
|
||
|
||
- **Podział władzy**:
|
||
|
||
- **Władza ustawodawcza**: Sejm (izba niższa – Izba Poselska, izba wyższa – Senat).
|
||
|
||
- **Władza wykonawcza**: Król i Straż Praw (rząd).
|
||
|
||
- **Władza sądownicza**: niezawisłe sądy.
|
||
|
||
- **Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji**.
|
||
|
||
- **Prawa obywatelskie**: Tolerancja religijna, ale katolicyzm jako religia panująca.
|
||
|
||
- **Chłopi**: Ochrona prawna (wprowadzenie **opieki prawnej**), ale bez zniesienia poddaństwa.
|
||
|
||
- **Reakcje**:
|
||
|
||
- **Kraj**: Entuzjazm mieszczaństwa i postępowej szlachty; sprzeciw magnaterii.
|
||
|
||
- **Międzynarodowa**: Rosja i Prusy uznały konstytucję za zagrożenie; ciche poparcie Francji.
|
||
|
||
- **Skutki**:
|
||
|
||
- Zjednoczenie opozycji magnackiej (Targowica).
|
||
|
||
- Wojna w obronie konstytucji (1792).
|
||
|
||
|
||
---
|
||
|
||
## **3. Konfederacja targowicka (1792)**
|
||
|
||
- **Przyczyny**:
|
||
|
||
- Sprzeciw magnaterii wobec reform Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja.
|
||
|
||
- Obawa przed utratą przywilejów.
|
||
|
||
- Wsparcie Rosji (Katarzyna II).
|
||
|
||
- **Przebieg**:
|
||
|
||
- **Data zawiązania**: 14 maja 1792 r. w Targowicy (dziś Ukraina).
|
||
|
||
- **Przywódcy**: Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski.
|
||
|
||
- **Wojna polsko-rosyjska (1792)**:
|
||
|
||
- Bitwy pod **Zielencami** (zwycięstwo Polaków, Józef Poniatowski) i **Dubienką** (Tadeusz Kościuszko).
|
||
|
||
- Klęska Polski z powodu przewagi Rosji i zdrady króla (przystąpienie do Targowicy).
|
||
|
||
- **Skutki**:
|
||
|
||
- **II rozbiór Polski (1793)**: Rosja i Prusy anektują kolejne ziemie.
|
||
|
||
- Unieważnienie Konstytucji 3 Maja.
|
||
|
||
- Upadek autorytetu króla Stanisława Augusta.
|
||
|
||
|
||
---
|
||
|
||
## **4. Powstanie Kościuszkowskie (1794)**
|
||
|
||
- **Przyczyny**:
|
||
|
||
- Reakcja na II rozbiór i rosnące represje.
|
||
|
||
- Inspiracja rewolucją francuską.
|
||
|
||
- Bunt przeciwko redukcji wojska polskiego przez Rosję.
|
||
|
||
- **Przebieg**:
|
||
|
||
- **Wybuch**: 24 marca 1794 r. w Krakowie – Tadeusz Kościuszko ogłasza **Akt Powstania**.
|
||
|
||
- **Uniwersał Połaniecki** (7 maja 1794):
|
||
|
||
- Zniesienie poddaństwa chłopów (w zamian za udział w walkach).
|
||
|
||
- Ograniczenie pańszczyzny.
|
||
|
||
- **Bitwy**:
|
||
|
||
- **Racławice** (4 kwietnia 1794) – zwycięstwo kosynierów (Bartosz Głowacki).
|
||
|
||
- **Warszawa** (powstanie ludowe pod wodzą Jana Kilińskiego).
|
||
|
||
- **Maciejowice** (10 października 1794) – klęska, Kościuszko ranny i wzięty do niewoli.
|
||
|
||
- **Rzeź Pragi** (4 listopada 1794) – stłumienie powstania przez wojska Suworowa.
|
||
|
||
- **Skutki**:
|
||
|
||
- **III rozbiór Polski (1795)** – utrata niepodległości na 123 lata.
|
||
|
||
- Represje wobec uczestników (konfiskaty majątków, więzienia).
|
||
|
||
- Symbol oporu i walki o wolność (inspiracja dla przyszłych pokoleń).
|
||
|
||
|
||
---
|
||
|
||
### **Kluczowe postacie**:
|
||
|
||
- **Tadeusz Kościuszko** – przywódca powstania.
|
||
|
||
- **Hugo Kołłątaj** – współautor Konstytucji 3 Maja.
|
||
|
||
- **Stanisław August Poniatowski** – król, inicjator reform.
|
||
|
||
- **Jan Kiliński** – przywódca powstania w Warszawie.
|
||
|
||
|
||
### **Znaczenie ogólne**:
|
||
|
||
- Ostatnie próby ratowania niepodległości Rzeczypospolitej.
|
||
|
||
- Demonstracja siły ruchu patriotycznego mimo klęsk.
|
||
|
||
- Dziedzictwo idei oświeceniowych i walki o demokrację. |