5.3 KiB
1. Sejm Wielki (1788–1792)
-
Nazwy alternatywne: Sejm Czteroletni, Sejm Konstytucyjny.
-
Kontekst historyczny:
-
Reakcja na osłabienie Polski po I rozbiorze (1772).
-
Próba reform w oblicku zagrożenia ze strony Rosji, Prus i Austrii.
-
Wpływ oświecenia i rewolucji amerykańskiej/francuskiej.
-
-
Przebieg:
-
Data: 1788–1792.
-
Miejsce obrad: Warszawa.
-
Skład: Podwojenie liczby posłów (izba niższa – Izba Poselska).
-
Frakcje:
-
Stronnictwo Patriotyczne (Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, król Stanisław August Poniatowski) – dążyło do reform.
-
Stronnictwo Hetmańskie (magnaci przeciwni zmianom, np. Szczęsny Potocki).
-
-
-
Reformy:
-
Wojskowe: Zwiększenie armii do 100 tys. żołnierzy.
-
Polityczne: Zniesienie Rady Nieustającej (1789), przywrócenie władzy sejmików.
-
Społeczne: Prawa dla mieszczan (prawo do nabywania ziemi, dostęp do urzędów – tzw. uchwała miejska z 1791).
-
-
Skutki:
-
Przygotowanie gruntu pod Konstytucję 3 Maja.
-
Wzrost napięć z Rosją i wewnętrznych sporów.
-
2. Konstytucja 3 Maja (1791)
-
Podstawowe informacje:
-
Data uchwalenia: 3 maja 1791 r.
-
Miejsce: Warszawa.
-
Znaczenie: Pierwsza w Europie, druga na świecie (po amerykańskiej) nowoczesna konstytucja.
-
-
Główne postanowienia:
-
Ustrój: Monarchia dziedziczna (po śmierci Stanisława Augusta tron dla dynastii Wettynów).
-
Podział władzy:
-
Władza ustawodawcza: Sejm (izba niższa – Izba Poselska, izba wyższa – Senat).
-
Władza wykonawcza: Król i Straż Praw (rząd).
-
Władza sądownicza: niezawisłe sądy.
-
-
Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji.
-
Prawa obywatelskie: Tolerancja religijna, ale katolicyzm jako religia panująca.
-
Chłopi: Ochrona prawna (wprowadzenie opieki prawnej), ale bez zniesienia poddaństwa.
-
-
Reakcje:
-
Kraj: Entuzjazm mieszczaństwa i postępowej szlachty; sprzeciw magnaterii.
-
Międzynarodowa: Rosja i Prusy uznały konstytucję za zagrożenie; ciche poparcie Francji.
-
-
Skutki:
-
Zjednoczenie opozycji magnackiej (Targowica).
-
Wojna w obronie konstytucji (1792).
-
3. Konfederacja targowicka (1792)
-
Przyczyny:
-
Sprzeciw magnaterii wobec reform Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja.
-
Obawa przed utratą przywilejów.
-
Wsparcie Rosji (Katarzyna II).
-
-
Przebieg:
-
Data zawiązania: 14 maja 1792 r. w Targowicy (dziś Ukraina).
-
Przywódcy: Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski.
-
Wojna polsko-rosyjska (1792):
-
Bitwy pod Zielencami (zwycięstwo Polaków, Józef Poniatowski) i Dubienką (Tadeusz Kościuszko).
-
Klęska Polski z powodu przewagi Rosji i zdrady króla (przystąpienie do Targowicy).
-
-
-
Skutki:
-
II rozbiór Polski (1793): Rosja i Prusy anektują kolejne ziemie.
-
Unieważnienie Konstytucji 3 Maja.
-
Upadek autorytetu króla Stanisława Augusta.
-
4. Powstanie Kościuszkowskie (1794)
-
Przyczyny:
-
Reakcja na II rozbiór i rosnące represje.
-
Inspiracja rewolucją francuską.
-
Bunt przeciwko redukcji wojska polskiego przez Rosję.
-
-
Przebieg:
-
Wybuch: 24 marca 1794 r. w Krakowie – Tadeusz Kościuszko ogłasza Akt Powstania.
-
Uniwersał Połaniecki (7 maja 1794):
-
Zniesienie poddaństwa chłopów (w zamian za udział w walkach).
-
Ograniczenie pańszczyzny.
-
-
Bitwy:
-
Racławice (4 kwietnia 1794) – zwycięstwo kosynierów (Bartosz Głowacki).
-
Warszawa (powstanie ludowe pod wodzą Jana Kilińskiego).
-
Maciejowice (10 października 1794) – klęska, Kościuszko ranny i wzięty do niewoli.
-
-
Rzeź Pragi (4 listopada 1794) – stłumienie powstania przez wojska Suworowa.
-
-
Skutki:
-
III rozbiór Polski (1795) – utrata niepodległości na 123 lata.
-
Represje wobec uczestników (konfiskaty majątków, więzienia).
-
Symbol oporu i walki o wolność (inspiracja dla przyszłych pokoleń).
-
Kluczowe postacie:
-
Tadeusz Kościuszko – przywódca powstania.
-
Hugo Kołłątaj – współautor Konstytucji 3 Maja.
-
Stanisław August Poniatowski – król, inicjator reform.
-
Jan Kiliński – przywódca powstania w Warszawie.
Znaczenie ogólne:
-
Ostatnie próby ratowania niepodległości Rzeczypospolitej.
-
Demonstracja siły ruchu patriotycznego mimo klęsk.
-
Dziedzictwo idei oświeceniowych i walki o demokrację.