vault backup: 2025-05-15 22:33:16

HISTORIA 16.05.2025.md

@@ -0,0 +1,178 @@
+## **1. Sejm Wielki (1788–1792)**
+
+- **Nazwy alternatywne**: Sejm Czteroletni, Sejm Konstytucyjny.
+    
+- **Kontekst historyczny**:
+    
+    - Reakcja na osłabienie Polski po I rozbiorze (1772).
+        
+    - Próba reform w oblicku zagrożenia ze strony Rosji, Prus i Austrii.
+        
+    - Wpływ oświecenia i rewolucji amerykańskiej/francuskiej.
+        
+- **Przebieg**:
+    
+    - **Data**: 1788–1792.
+        
+    - **Miejsce obrad**: Warszawa.
+        
+    - **Skład**: Podwojenie liczby posłów (izba niższa – Izba Poselska).
+        
+    - **Frakcje**:
+        
+        - **Stronnictwo Patriotyczne** (Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, król Stanisław August Poniatowski) – dążyło do reform.
+            
+        - **Stronnictwo Hetmańskie** (magnaci przeciwni zmianom, np. Szczęsny Potocki).
+            
+- **Reformy**:
+    
+    - **Wojskowe**: Zwiększenie armii do 100 tys. żołnierzy.
+        
+    - **Polityczne**: Zniesienie Rady Nieustającej (1789), przywrócenie władzy sejmików.
+        
+    - **Społeczne**: Prawa dla mieszczan (prawo do nabywania ziemi, dostęp do urzędów – tzw. **uchwała miejska** z 1791).
+        
+- **Skutki**:
+    
+    - Przygotowanie gruntu pod Konstytucję 3 Maja.
+        
+    - Wzrost napięć z Rosją i wewnętrznych sporów.
+        
+
+---
+
+## **2. Konstytucja 3 Maja (1791)**
+
+- **Podstawowe informacje**:
+    
+    - **Data uchwalenia**: 3 maja 1791 r.
+        
+    - **Miejsce**: Warszawa.
+        
+    - **Znaczenie**: Pierwsza w Europie, druga na świecie (po amerykańskiej) nowoczesna konstytucja.
+        
+- **Główne postanowienia**:
+    
+    - **Ustrój**: Monarchia dziedziczna (po śmierci Stanisława Augusta tron dla dynastii Wettynów).
+        
+    - **Podział władzy**:
+        
+        - **Władza ustawodawcza**: Sejm (izba niższa – Izba Poselska, izba wyższa – Senat).
+            
+        - **Władza wykonawcza**: Król i Straż Praw (rząd).
+            
+        - **Władza sądownicza**: niezawisłe sądy.
+            
+    - **Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji**.
+        
+    - **Prawa obywatelskie**: Tolerancja religijna, ale katolicyzm jako religia panująca.
+        
+    - **Chłopi**: Ochrona prawna (wprowadzenie **opieki prawnej**), ale bez zniesienia poddaństwa.
+        
+- **Reakcje**:
+    
+    - **Kraj**: Entuzjazm mieszczaństwa i postępowej szlachty; sprzeciw magnaterii.
+        
+    - **Międzynarodowa**: Rosja i Prusy uznały konstytucję za zagrożenie; ciche poparcie Francji.
+        
+- **Skutki**:
+    
+    - Zjednoczenie opozycji magnackiej (Targowica).
+        
+    - Wojna w obronie konstytucji (1792).
+        
+
+---
+
+## **3. Konfederacja targowicka (1792)**
+
+- **Przyczyny**:
+    
+    - Sprzeciw magnaterii wobec reform Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja.
+        
+    - Obawa przed utratą przywilejów.
+        
+    - Wsparcie Rosji (Katarzyna II).
+        
+- **Przebieg**:
+    
+    - **Data zawiązania**: 14 maja 1792 r. w Targowicy (dziś Ukraina).
+        
+    - **Przywódcy**: Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski.
+        
+    - **Wojna polsko-rosyjska (1792)**:
+        
+        - Bitwy pod **Zielencami** (zwycięstwo Polaków, Józef Poniatowski) i **Dubienką** (Tadeusz Kościuszko).
+            
+        - Klęska Polski z powodu przewagi Rosji i zdrady króla (przystąpienie do Targowicy).
+            
+- **Skutki**:
+    
+    - **II rozbiór Polski (1793)**: Rosja i Prusy anektują kolejne ziemie.
+        
+    - Unieważnienie Konstytucji 3 Maja.
+        
+    - Upadek autorytetu króla Stanisława Augusta.
+        
+
+---
+
+## **4. Powstanie Kościuszkowskie (1794)**
+
+- **Przyczyny**:
+    
+    - Reakcja na II rozbiór i rosnące represje.
+        
+    - Inspiracja rewolucją francuską.
+        
+    - Bunt przeciwko redukcji wojska polskiego przez Rosję.
+        
+- **Przebieg**:
+    
+    - **Wybuch**: 24 marca 1794 r. w Krakowie – Tadeusz Kościuszko ogłasza **Akt Powstania**.
+        
+    - **Uniwersał Połaniecki** (7 maja 1794):
+        
+        - Zniesienie poddaństwa chłopów (w zamian za udział w walkach).
+            
+        - Ograniczenie pańszczyzny.
+            
+    - **Bitwy**:
+        
+        - **Racławice** (4 kwietnia 1794) – zwycięstwo kosynierów (Bartosz Głowacki).
+            
+        - **Warszawa** (powstanie ludowe pod wodzą Jana Kilińskiego).
+            
+        - **Maciejowice** (10 października 1794) – klęska, Kościuszko ranny i wzięty do niewoli.
+            
+    - **Rzeź Pragi** (4 listopada 1794) – stłumienie powstania przez wojska Suworowa.
+        
+- **Skutki**:
+    
+    - **III rozbiór Polski (1795)** – utrata niepodległości na 123 lata.
+        
+    - Represje wobec uczestników (konfiskaty majątków, więzienia).
+        
+    - Symbol oporu i walki o wolność (inspiracja dla przyszłych pokoleń).
+        
+
+---
+
+### **Kluczowe postacie**:
+
+- **Tadeusz Kościuszko** – przywódca powstania.
+    
+- **Hugo Kołłątaj** – współautor Konstytucji 3 Maja.
+    
+- **Stanisław August Poniatowski** – król, inicjator reform.
+    
+- **Jan Kiliński** – przywódca powstania w Warszawie.
+    
+
+### **Znaczenie ogólne**:
+
+- Ostatnie próby ratowania niepodległości Rzeczypospolitej.
+    
+- Demonstracja siły ruchu patriotycznego mimo klęsk.
+    
+- Dziedzictwo idei oświeceniowych i walki o demokrację.