notes/notes/POLSKI 16.05.2025.md

Romantyzm

1. Początki:

   • Europa: koniec XVIII w. (1789 r. – rewolucja francuska).

   • Polska: 1822 r. (wydanie „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza), koniec – 1863 r. (powstanie styczniowe).

2. Cechy romantyzmu:

   • Irrationalizm: wiara w uczucia, intuicję, tajemnice, to, co niezwykłe i mistyczne.

   • Indywidualizm: wyjątkowość jednostki, która nie podporządkowuje się normom.

   • Bunt młodych: przeciwko ustalonym porządkom.

   • Ludowość: inspiracja kulturą ludową, jej tradycjami, obyczajami i wierzeniami.

   • Orientalizm: fascynacja kulturą Wschodu.

   • Historyzm: zainteresowanie przeszłością, zwłaszcza średniowieczem.

3. Porównanie oświecenia i romantyzmu:

   Oświecenie	Romantyzm
   Wiara w rozum i naukę	Wiara w uczucia, intuicję
   Inspiracja antykiem	Nawiązania do średniowiecza
   Bohater: filozof, uczony	Bohater: samotny poeta, buntownik
   Klasycyzm: harmonia, ład	Ekspresja, dynamika, tajemniczość

---

Adam Mickiewicz – informacje

1. Życiorys:

   • Urodził się w 1798 r. w Zaosiu lub Nowogródku.

   • Studiował w Wilnie, gdzie działał w Towarzystwie Filomatów (organizacja patriotyczna).

   • Zesłany do Rosji za działalność niepodległościową.

   • Podczas zesłania napisał m.in.:

     • Sonety krymskie (1826 r.),

     • Konrad Wallenrod (1828 r.).

   • Podróżował po Europie (Niemcy, Włochy, Szwajcaria).

   • Mieszkał w Paryżu, gdzie tworzył dla emigracji:

     • Dziady cz. III (1832 r.),

     • Pan Tadeusz (1834 r.).

   • Interesował się mistycyzmem i mesjanizmem.

2. Waże utwory:

   • „Romantyczność” (1822 r.):

     • Uznana za początek polskiego romantyzmu.

     • Opowiada o dziewczynie widzącej ducha ukochanego.

     • Główne idee: uczucia i wiara ważniejsze niż rozum.

     • Zawiera elementy ludowe i fantastyczne.

   • „Świtezianka” (1822 r.):

     • Ballada o nimfie wodnej, która karze niewiernego młodzieńca.

     • Motyw winy i kary, ludowe wierzenia, związek człowieka z naturą.

---

Ballada – cechy i realizacja (np. „Świtezianka”)

1. Cechy ballady romantycznej:

   • Połączenie epiki, liryki i dramatu.

   • Elementy fantastyczne (duchy, zjawy).

   • Ludowość (inspiracja baśniami, legendami).

   • Obecność narratora i dialogów.

   • Współistnienie świata realnego i nadprzyrodzonego.

   • Nastrojowość (tajemniczość, groza).

2. Przykład: „Świtezianka”:

   • Fabuła: młodzieniec łamie przysięgę wobec nimfy wodnej i zostaje ukarany.

   • Morał: kara za zdradę i złamanie słowa.

   • Elementy: przyroda jako żywioł, ludowa moralność.

„Sonety krymskie” (1826 r.)

1. Geneza:

   • Napisane podczas zesłania Mickiewicza w Rosji, inspirowane podróżą na Krym.

   • Ukazują egzotykę Wschodu oraz refleksje poety-wygnańca.

2. Cechy:

   • Forma: cykl 18 sonetów (połączenie sonetu włoskiego i francuskiego).

   • Tematyka:

     • Kontrast między pięknem przyrody a tęsknotą za ojczyzną (np. „Stepy akermańskie”).

     • Motyw wędrowca („Bakczysaraj”, „Ajudah”) – samotnego, wyobcowanego.

     • Orientalizm (opis kultury i krajobrazu Krymu).

   • Podmiot liryczny: Pielgrzym (alter ego Mickiewicza), który zachwyca się przyrodą, ale czuje się obco.

3. Przykładowe sonety:

   • „Stepy akermańskie”:

     • Metafora stepu jako oceanu, tęsknota za Litwą.

   • „Burza”:

     • Dramatyczny opis natury jako symbolu ludzkiego losu.

   • „Ajudah”:

     • Refleksja o przemijaniu i sztuce („Pamiątka po sobie zostawiam trwałą”).

---

„Dziady”

1. Część II i IV (1823 r.):

   • Miejsce akcji: Litwa, obrzęd dziadów (ludowy zwyczaj przywoływania duchów).

   • Główne idee:

     • Winę i karę (duchy dzieci, Złego Pana, pasterki).

     • Moralność ludowa (pomaganie innym, konsekwencje grzechów).

   • Postacie:

     • Guślarz – przewodnik obrzędu.

     • Widmo (duch) – nieszczęśliwa miłość (IV część).

2. Część III (1832 r., tzw. „Dziady drezdeńskie”):

   • Geneza: Powstanie po upadku powstania listopadowego, protest przeciwko carskiej tyranii.

   • Główne wątki:

     • Martyrologia narodu (sceny więzienne, np. „Sen Senatora”).

     • Mesjanizm (Polska jako „Chrystus narodów”).

     • Bunt Konrada (Wielka Improwizacja) – monolog o cierpieniu i walce z Bogiem.

   • Postacie:

     • Konrad – romantyczny bohater-buntownik.

     • Ks. Piotr – mistyk, przeciwwaga dla Konrada.

3. Cechy dramatu romantycznego w „Dziadach”:

   • Łączenie realizmu z fantastyką (duchy, wizje).

   • Luźna kompozycja (sceny niezależne, np. „Ustęp”).

   • Synkretyzm gatunkowy (liryka, epika, dramat).